INFOdoradca+ Informacje o zawodach - Powiatowy Urząd Pracy w Kraśniku

Instruktor terapii uzależnień 325903

• Doradca od uzależnień.
• Terapeuta.
• Trener.
• Resocjalizator.

W Międzynarodowym Standardzie Klasyfikacji Zawodów ISCO-08 odpowiada grupie:

• 3259 Health associate professionals not elsewhere classified.

Według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD 2007):

• Sekcja Q – Opieka zdrowotna i pomoc społeczna.

Notka metodologiczna

Opis informacji o zawodzie opracowano na podstawie:

• analizy źródeł (akty prawne, klasyfikacje krajowe, międzynarodowe) oraz źródeł internetowych,
• analizy opisu zawodu zamieszczonego w wyszukiwarce opisów zawodów na Wortalu Publicznych Służb Zatrudnienia,
• badań ankietowych prowadzonych w projekcie INFODORADCA+ w październiku 2018 r.,
• zebranych opinii od recenzentów, członków panelu ewaluacyjnego oraz zespołu ds. walidacji i jakości informacji o zawodach.

Autorzy i eksperci opiniujący

Zespół Ekspercki:

• Karolina Komorowska – Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom.
• Agnieszka Laskowska – Publiczna Szkoła Podstawowa nr 12 Specjalna im. bp. Jana Chrapka, Radom.
• Marzena Radulska-Olifirowicz – Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 3, Radom.

Zespół ds. walidacji i jakości informacji o zawodzie:

• Dorota Koprowska - Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom.
• Krzysztof Symela – Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom.
• Ireneusz Woźniak – Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom.

Recenzenci:

• Janusz Biskup – Ekspert niezależny.
• Dorota Chmiel – Stowarzyszenie Katolicki Ruch Antynarkotyczny Karan, Radom.

Panel ewaluacyjny – przedstawiciele partnerów społecznych:

• Bożena Fałkowicz – Stowarzyszenie „ Zdrowie”, Brzeg.
• Robert Fleischer – Miejski Zespół Profilaktyki i Terapii Uzależnień, Olsztyn.

Data (rok) opracowania opisu informacji o zawodzie: 2018 r.

Instruktor terapii uzależnień udziela pomocy osobom uzależnionym ¹⁸ pod kierunkiem specjalisty terapii uzależnień. Wspiera prowadzenie procesu terapii uzależnień, którego celem jest reedukacja i resocjalizacja uzależnionej osoby. Pomaga uzależnionemu w zerwaniu z nałogiem oraz w powrocie do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.

Opis pracy

Instruktor terapii uzależnień jest zawodem z kategorii średniego personelu medycznego, wymagającym wiedzy terapeutycznej, ale również podstaw wiedzy medycznej, psychologicznej i pedagogicznej. Wraz z zespołem specjalistów planuje i prowadzi terapię oraz obserwuje z nimi proces zdrowienia osób uzależnionych. Zajmuje się także edukacją prozdrowotną, profilaktyką i popularyzacją życia wolnego od nałogów, prowadzi rejestrację i ewidencję zgłoszeń oraz przygotowuje sprawozdania z liczby przyjętych osób i typu udzielonej im pomocy podczas dyżuru.

Instruktor terapii uzależnień udziela pacjentom informacji o sposobach na pozbycie się nałogu, pomaga lekarzowi w wykonywaniu podstawowych zabiegów medycznych (np. opatruje powierzchownie rany), bada podstawowe parametry życiowe pacjentów, a w razie konieczności unieszkodliwia i izoluje osoby agresywne. Ponadto do jego zadań należy spisywanie oraz zabezpieczanie ubrań i przedmiotów należących do pacjentów oraz sprawowanie doraźnej opieki nad osobami będącymi w stanie upojenia alkoholowego lub będącymi pod wpływem środków odurzających.

Sposoby wykonywania pracy

Instruktor terapii uzależnień pod kierunkiem i we współpracy ze specjalistą terapii uzależnień realizuje proces terapeutyczny w oparciu o diagnozę psychologiczną, zdrowotną, wychowawczą oraz rodzinną. Na tej podstawie opracowuje Indywidualny Program Zdrowienia dla osoby uzależnionej. Wspomaga specjalistę terapii uzależnień w realizacji terapii z użyciem metod, technik i narzędzi adekwatnych do typu uzależnienia. W pracy obowiązują go zasady etyczne i dbałość o standardy wykonywanych usług.

Więcej szczegółowych informacji znajduje się w sekcjach: 3.1. Zadania zawodowe oraz 3.2, 3.3 i 3.4. Kompetencje zawodowe.

Warunki pracy

Miejscem pracy instruktora terapii uzależnień są: poradnie leczenia uzależnień i współuzależnienia, ośrodki pobytu stacjonarnego i dziennego, specjalistyczne oddziały szpitalne, placówki oświatowe, ośrodki szkolno-wychowawcze i opiekuńczo-wychowawcze oraz inne jednostki (w tym gabinety i ośrodki prywatne, fundacje i stowarzyszenia oferujące pomoc osobom uzależnionym i ich rodzinom oraz Punkty Konsultacyjno-Informacyjne), do których zgłaszają się osoby uzależnione, osoby używające szkodliwie lub w sposób ryzykowny substancji psychoaktywnych.

Wyżej wymienione podmioty wyposażone są w sale terapeutyczne, w których zazwyczaj znajdują się krzesła, fotele lub materace zapewniające komfort prowadzenia i uczestniczenia w zajęciach. Terapia indywidualna odbywa się w gabinetach, które urządzane są tak, aby pacjent czuł się komfortowo i bezpiecznie w kontakcie z terapeutą (fotele, ozdoby, atmosfera przytulności).

Pomieszczenia, gdzie wykonywana jest praca, posiadają zazwyczaj oświetlenie dzienne i sztuczne oraz instalacje klimatyzacyjne.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.1. Możliwości podjęcia pracy w zawodzie.

Wykorzystywane maszyny i narzędzia pracy

Instruktor terapii uzależnień w działalności zawodowej wykorzystuje m.in.:

• przybory biurowe i szkolne (papier, flipchart, mazaki),
• tablice suchościeralne, podkładki do pisania,
• komputer, drukarkę, kserokopiarkę itp.,
• sprzęt audiowizualny – telewizor, rzutnik, odtwarzacz muzyki,
• alkomat i testy wykrywające obecność narkotyków w organizmie,
• narzędzia badające podstawowe parametry życiowe pacjenta.

Organizacja pracy

Instruktor terapii uzależnień współpracuje ze specjalistą terapii uzależnień. Z reguły realizuje swoje zadania w systemie zmianowym. Pracując w ośrodkach stacjonarnych i dziennych, instruktor terapii uzależnień częściej pracuje w trybie jednozmianowym, czasami w trybie dyżurowym. Placówki ambulatoryjne (poradnie i przychodnie) wymagają pracy zmianowej z preferowaną pracą w godzinach popołudniowych.

Instruktor terapii uzależnień uczestniczy w zebraniach klinicznych ²² oraz w superwizjach ¹⁷.

Praca instruktora terapii uzależnień ma charakter długoterminowego kontaktu z pacjentem, z wysokim ryzykiem przerwania procesu terapii przez pacjenta.

Zagrożenia mające wpływ na bezpieczeństwo pracy człowieka

Z zawodem instruktor terapii uzależnień związane są zagrożenia dla zdrowia spowodowane: obciążeniami psychicznymi i kontaktem z sytuacjami stresogennymi, zachowaniami kompulsywnymi ⁶ i ryzykownymi pacjentów, stanami depresyjnymi ⁴, agresją (słowną i czynną), słabą motywacją ⁸ do współpracy, oporem ¹⁰ wynikającym ze specyfiki zjawisk zachodzących w relacji terapeutycznej ¹⁵.

Obciążenia psychiczne i kontakt z sytuacjami stresogennymi wiążą się ze zwiększonym ryzykiem wypalenia zawodowego.

Instruktor terapii uzależnień wykonuje swoją pracę najczęściej w pozycji siedzącej, co generuje typowe zagrożenia dla układu mięśniowo-szkieletowego.

Wymagania psychofizyczne

Dla pracownika wykonującego zawód instruktor terapii uzależnień ważne są:

w kategorii wymagań fizycznych

• ogólna wydolność fizyczna,
• sprawność narządu wzroku,
• sprawność narządu słuchu,
• sprawność układu kostno-stawowego,
• sprawność narządów równowagi,
• sprawność układu oddechowego;

w kategorii sprawności sensomotorycznych

• koordynacja wzrokowo-ruchowa,
• spostrzegawczość,
• ostrość wzroku,
• ostrość słuchu,
• rozróżnianie barw,
• zmysł równowagi,
• szybki refleks,
• zręczność rąk,
• zręczność palców;

w kategorii sprawności i zdolności

• dobra pamięć,
• zdolność koncentracji uwagi,
• podzielność uwagi,
• rozumowanie logiczne,
• zdolność motywowania i wspierania ¹⁹,
• łatwość wypowiadania się w mowie i w piśmie,
• zdolności do komunikacji, w tym aktywnego słuchania ¹,
• wyobraźnia i myślenie twórcze,
• zdolność przekonywania,
• zdolność rozwiązywania konfliktów,
• zdolność skutecznego negocjowania,
• zdolność odraczania emocji ⁹
• zdolność do podejmowania szybkich i trafnych decyzji,
• zdolność do tworzenia i podtrzymywania kontaktów z klientami,
• zdolność utrzymywania pozytywnych relacji z klientami,
• współdziałanie i współpraca w zespole;

w kategorii cech osobowościowych

• wysoka wydolność ²¹ i niska reaktywność ¹⁴ emocjonalna,
• odporność emocjonalna,
• wytrwałość, cierpliwość,
• odpowiedzialność,
• empatia ⁵,
• otwartość poznawcza ¹¹,
• zdolność do autoanalizy, autorefleksji ³,
• samoświadomość ¹⁶ własnych kompetencji, zasobów i deficytów osobistych,
• kultura osobista,
• dyskrecja,
• samokontrola,
• wychodzenie z własną inicjatywą,
• gotowość do współdziałania,
• gotowość do pracy w trudnych warunkach środowiskowych,
• łatwość przerzucania się z jednej czynności na drugą,
• predyspozycje do nawiązywania kontaktu z ludźmi,
• łatwość postępowania z ludźmi, postawa nieoceniająca ¹³,
• asertywność ²
• gotowość do ustawicznego uczenia się oraz dzielenia się wiedzą.

Więcej informacji znajduje się w sekcjach: 3.5. Kompetencje społeczne; 3.6. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu.

Wymagania zdrowotne

Wykonywanie zawodu instruktor terapii uzależnień wymaga dobrego ogólnego stanu zdrowia, potwierdzonego przez lekarza medycyny pracy zarówno w aspekcie zdrowia fizycznego, jak i psychicznego.

Przeciwskazaniami są choroby ograniczające sprawność ruchową, wady wzroku i słuchu niepodlegające korekcji.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.4. Możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zawodzie.

Wykształcenie niezbędne do podjęcia pracy w zawodzie

Do podjęcia pracy w zawodzie instruktor terapii uzależnień wystarczające jest wykształcenie średnie, np. w zawodzie terapeuta zajęciowy, jednakże preferowane jest wykształcenie wyższe w dziedzinach związanych z psychologią i psychoterapią.

Tytuły zawodowe, kwalifikacje i uprawnienia niezbędne/preferowane do podjęcia pracy w zawodzie

Obecnie (2018 r.) zasady organizacji systemu uzyskiwania tytułu zawodowego, kwalifikacji zawodowych i uprawnień instruktora terapii uzależnień w placówkach leczniczych oraz zarejestrowanych podmiotach wykonujących działalność leczniczą określają:

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 lipca 2006 roku w sprawie szkolenia w dziedzinie uzależnień,
• Zarządzenie nr 13 dyrektora Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych ¹²

z dnia 1 lipca 2012 r.

Certyfikat instruktora terapii uzależnień otrzymuje się po:

• ukończeniu szkolenia w dziedzinie uzależnień kończącego się egzaminem. Dokumentem potwierdzającym ukończenie szkolenia jest certyfikat instruktora terapii uzależnień wydawany przez Dyrektora Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii (KBdSPN) ⁷;

lub

• ukończeniu programu szkolenia w zakresie instruktora terapii uzależnień dla osób prowadzących terapię uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia w zakładach lecznictwa odwykowego, prowadzonego przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA), który składa się z czterech etapów potwierdzanych zaświadczeniami oraz zdania egzaminu certyfikacyjnego. Certyfikat i zaświadczenia wydaje Dyrektor PARPA.

Więcej informacji znajduje się w sekcji: 4.2. Instytucje oferujące kształcenie, szkolenie i/lub potwierdzanie kompetencji w ramach zawodu.

Możliwości rozwoju zawodowego i awansu

Certyfikowany instruktor terapii uzależnień, który uzyska tytuł zawodowy:

• lekarza,
• lub tytuł magistra po studiach na kierunkach:
  • pielęgniarstwo,
  • psychologia,
  • pedagogika,
  • pedagogika specjalna,
  • socjologia,
  • resocjalizacja,
  • nauki o rodzinie,
  • teologia lub filozofia,

może uzyskać tytuł zawodowy specjalisty terapii uzależnień. W toku dalszego rozwoju zawodowego jako specjalista terapii uzależnień, może podjąć szkolenie z zakresu psychoterapii, uzyskać certyfikat psychoterapeuty, a następnie uzyskać tytuł superwizora.

Instruktor terapii uzależnień może również rozszerzać swoje kompetencje zawodowe poprzez podejmowanie kształcenia i/lub szkolenia w zawodach pokrewnych.

Możliwości potwierdzania kompetencji

Instruktor terapii uzależnień potwierdza swoje kompetencje poprzez zdanie egzaminu certyfikacyjnego i otrzymanie certyfikatu instruktora terapii uzależnień, wydawanego przez dyrektora KBdSPN lub dyrektora PARPA.

Więcej informacji można uzyskać w Bazie Usług Rozwojowych https://uslugirozwojowe.parp.gov.pl oraz Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

Osoba zatrudniona w zawodzie instruktor terapii uzależnień może rozszerzać swoje kompetencje zawodowe w zawodach pokrewnych:

Pracownik w zawodzie instruktor terapii uzależnień wykonuje różnorodne zadania, do których należą w szczególności:

• Z1 Diagnozowanie pod nadzorem specjalisty sytuacji psychologicznej, zdrowotnej, wychowawczej oraz rodzinnej pacjenta.
• Z2 Pomaganie specjaliście w prowadzeniu terapii indywidualnej, grupowej oraz rodzinnej.
• Z3 Współpracowanie z rodziną osób uzależnionych, wspieranie jej w udzielaniu pomocy dzieciom czy współmałżonkom.
• Z4 Pomaganie lekarzowi przy badaniu i wykonywaniu podstawowych zabiegów medycznych.
• Z5 Prowadzenie dokumentacji związanej z doraźną opieką nad pacjentem.
• Z6 Branie czynnego udziału w propagowaniu metod wychodzenia z nałogu.
• Z7 Wspieranie osób uzależnionych w miejscach ich spotkań oraz miejscach zakupu substancji uzależniających.

Kompetencja zawodowa Kz1: Realizowanie zadań wynikających z procesu diagnozy i terapii osób uzależnionych obejmuje zestaw zadań zawodowych Z1, Z2, Z3, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Kompetencja zawodowa Kz2: Sprawowanie doraźnej opieki nad podopiecznym, monitorowanie i dokumentowanie podejmowanych działań obejmuje zestaw zadań zawodowych Z4, Z5, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Kompetencja zawodowa Kz4: Prowadzenie działań edukacyjnych i profilaktycznych związanych z terapią uzależnień obejmuje zestaw zadań zawodowych Z6, Z7, do realizacji których wymagane są odpowiednie zbiory wiedzy i umiejętności.

Pracownik w zawodzie instruktor terapii uzależnień powinien posiadać kompetencje społeczne niezbędne do prawidłowego i skutecznego wykonywania zadań zawodowych.

W szczególności pracownik jest gotów do:

• Ponoszenia odpowiedzialności za skutki swoich działań oraz sprawne organizowanie i prowadzenie terapii uzależnień.
• Kierowania się zasadami zgodnymi z etyką zawodową i obowiązującymi przepisami.
• Dostosowywania zachowania do zmian w środowisku podczas podejmowanych działań terapeutycznych.
• Dokonywania oceny i korekty swojego działania oraz działania zespołu terapeutycznego, dotyczącego prowadzonych terapii.
• Przestrzegania zasad określonych w standardach etycznych i normach zawodowych: uczciwości, rzetelności, poufności.
• Osiągania wyznaczonych celów oraz współpracy z innymi pracownikami w zorganizowanych warunkach prowadzonych działań terapeutycznych.
• Rozwijania kompetencji osobistych i zawodowych, w tym ustawicznego aktualizowania i podwyższania swoich kwalifikacji.
• Wykazywania empatii, pomocy w identyfikowaniu potrzeb, udzielania informacji pozwalających na wspieranie osób i rodzin w wyjściu z trudnej sytuacji życiowej.
• Prowadzenia otwartej i asertywnej komunikacji z pacjentami, opartej na tolerancji i życzliwości.

Pracownik powinien mieć zdolność właściwego wykonywania zadań zawodowych i predyspozycje do rozwoju zawodowego. Dlatego wymaga się od niego odpowiednich kompetencji kluczowych. Zostały one zilustrowane w formie profilu (rys. 1) ukazującego ważność kompetencji kluczowych dla zawodu instruktor terapii uzależnień.

Rys. 1. Profil kompetencji kluczowych dla zawodu instruktor terapii uzależnień

Uwaga:

Wykaz kompetencji kluczowych opracowano na podstawie wykazu stosowanego w Międzynarodowym Badaniu Kompetencji Osób Dorosłych − projekt PIAAC (OECD).

Kompetencje zawodowe pracownika w zawodzie instruktor terapii uzależnień nawiązują do opisów poziomów Polskiej Ramy Kwalifikacji.

Opis zawodu, zadań zawodowych i wymagań kompetencyjnych może stanowić materiał informacyjny dla przygotowania (lub aktualizacji) opisów kwalifikacji wprowadzanych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (ZSK). Więcej informacji:

• Zintegrowany System Kwalifikacji: https://www.kwalifikacje.gov.pl
• Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji: https://rejestr.kwalifikacje.gov.pl

W procesie nauki i certyfikacji w zawodzie instruktor terapii uzależnień oczekuje się pracy z pacjentami już na wstępnym etapie nauki zawodu. Tym samym bardzo często pracę w zawodzie rozpoczyna się od wolontariatów i bezpłatnych staży w ośrodkach terapii uzależnień.

Placówkami lecznictwa i podmiotami wykonującymi działalność leczniczą, które zatrudniają instruktorów terapii uzależnień, są:

• ambulatoria (591 placówek zarejestrowanych w PARPA w całym kraju w roku 2015 i 222 placówek leczenia uzależnienia od narkotyków wykazywanych w raporcie KBdSPN w roku 2011),
• oddziały dzienne (120 placówek – PARPA),
• całodobowe oddziały terapeutyczne (93 placówki – PARPA, 87 placówek – KBdSPN),
• oddziały leczenia zespołów abstynencyjnych – detoksykacyjne (76 placówek – PARPA i 20 placówek – KBdSPN) i hostele (6 placówek).

Istnieje także możliwość zatrudnienia w miejscach, które prowadzą działania wspierające leczenie uzależnień (stowarzyszeniach abstynenckich, fundacjach pomagających i wspierających rodziny zagrożone wykluczeniem społecznym w postaci placówek wsparcia dziennego i placówek specjalistycznych, punktach konsultacyjno-informacyjnych itp.).

Instruktor terapii uzależnień może prowadzić własną działalność gospodarczą.

Kształcenie

Obecnie (2018 r.) aby uzyskać uprawnienia do wykonywania zawodu instruktor terapii uzależnień (status osoby uczestniczącej w procesie certyfikacji lub certyfikat), należy udokumentować posiadanie co najmniej średniego wykształcenia (matura nie jest wymagana) i ukończyć:

• 650-godzinne szkolenie akredytowane przez Krajowe Biuro do spraw Przeciwdziałania Narkomanii lub Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Szkolenie musi odbyć się w jednej ze szkół akredytowanych przez wyżej wymienione instytucje (jest ich w sumie kilkanaście, stan na dzień 23.09.2018 to 8 szkół akredytowanych przez Krajowe Biuro i 7 szkół akredytowanych przez PARPA) oraz udokumentowany 100-godzinny program pracy indywidualnej i grupowej z pacjentem w odniesieniu do osób, których staż pracy w terapii uzależnienia wynosi mniej niż 2 lata,
• nie mniej niż 400 godzin zajęć dydaktycznych oraz udokumentowany 100-godzinny program pracy indywidualnej i grupowej z pacjentem w odniesieniu do osób, których staż pracy w terapii uzależnienia wynosi co najmniej 2 lata. Po ukończeniu szkoły należy zaliczyć 70-godzinną (pół roku) grupową superwizję szkoleniową (do wyboru wg stanu z 2018 r. jest 25 superwizorów z KBdsPN i 52 superwizorów z PARPA) oraz odbyć staż w placówce rekomendowanej przez KBdsPN (23 ośrodki do wyboru) lub PARPA (13 ośrodków). Dopiero po ukończeniu wszystkich etapów szkolenia można podejść do egzaminu certyfikacyjnego organizowanego raz lub dwa razy do roku przez KBdsPN i PARPA.

W przypadku podmiotów nieprowadzących działalności leczniczej nie ma wymogów formalnych dotyczących kwalifikacji i uprawnień. Obecnie wiele szkół policealnych prowadzi kształcenie na kierunku terapeuta zajęciowy. Świadectwo potwierdzające ukończenie szkoły policealnej nie nadaje jednak uprawnień do podjęcia pracy w placówkach leczniczych oraz zarejestrowanych podmiotach wykonujących działalność leczniczą.

Szkolenie

Instruktor terapii uzależnień ma możliwość poszerzania swoich kompetencji na różnego rodzaju szkoleniach. Mogą to być konferencje, warsztaty, cykle tematyczne, wykłady, seminaria i inne dotyczące szeroko rozumianej tematyki psychologicznej, pedagogicznej, psychoterapeutycznej oraz promocji zdrowia i profilaktyki.

Z reguły organizatorzy tych szkoleń poświadczają uzyskane przez uczestników kompetencje stosownymi certyfikatami/zaświadczeniami.

Obecnie (2018 r.) wynagrodzenie miesięczne osób pracujących w zawodzie instruktor terapii uzależnień wynosi od 2100 do 3000 zł brutto w placówkach budżetowych oraz do 4300 zł brutto w placówkach samofinansujących się i dofinansowywanych z budżetu.

Istotnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się wysokości wynagrodzenia jest lokalizacja miejsca pracy (wielkość aglomeracji).

W zawodzie instruktor terapii uzależnień możliwe jest zatrudnienie osób niepełnosprawnych.

Warunkiem niezbędnym jest identyfikacja indywidualnych barier i dostosowanie technicznych i organizacyjnych warunków środowiska oraz stanowiska pracy do potrzeb zatrudnienia osób:

• z wadami i dysfunkcją wzroku (04-O), w przypadku możliwości skorygowania ich szkłami optycznymi lub soczewkami kontaktowymi,
• z dysfunkcją narządu słuchu (03-L), jeśli niepełnosprawność jest możliwa do skorygowania za pomocą implantów lub aparatów słuchowych.
• z niewielką dysfunkcją kończyn dolnych (05-R), która nie wyklucza stania i chodzenia,
• z niewielką dysfunkcją kończyn górnych (05-R), która nie wyklucza obsługi sprzętu komputerowego i biurowego.